BOSKE

Tri sužnja

U epskoj pesme "Tri sužnja" je opevana sudbina trojice junaka koji su pune tri godine bili u zatočeni u tamnici turskog zatvora, ne viđajući ni sunca ni meseca, daleko od očiju svojih najmilijih. Zajedno u istoj muci, deleći poslednje trenutke svog života, svaki od njih prihvatao je svoju sudbinu na potpuno drugačiji način.

Vuksan od Rovaca, glavni junak ove pesme, razlikovao se od svojih prijatelja vojvode Liješa od Pipera i Selaka Vasojević. Bio je hrabriji, odlučniji i izdržljiviji. Godine tamnovanja ga nisu slomile,  niti su umanjile njegovu želju za borbom. Bio nepokoran  i željan osvete, a pored ogromne hrabrosti i junaštva odlikovao se i mudrošću, oštroumnošću i izrazitom pameću. On je bio jedini koji nije žalio ni za čim i ni za kim. Kao da je bio saliven od vekovnog gneva i tuge celog naroda, suočen sa svojom sudbinom i mogućnošću gubitka života od ruke krvoločnog turskog dželata, Vuksan nije žalio ni majku, ni sestru, ni ljubu, niti svoje rodno imanje. Jedino je žalio za tim što će umreti bez zamene, što pored sebe nema nekoga kome će kao nasledstvo ostaviti svoj san o konačnom oslobođenju svoje zemlje, svoju nadu, veru i  svoje ideale.  Ovaj hrabri junak se nije plašio smrti, niti mu je bilo žao da umre boreći se za slobodu, jer za njega je život u mraku tamnice bio ravan smrti. Reči koje izgovara u trenucima pred upuštanje u odlučujuću borbu sa opasnim Turčinom da ako tamo napred nema kuda, ni natrag se nema kuda vratiti imaju dubok smisao i pokazuje odlučnost da se bori bez obzira na ishod borbe. Natrag se nije moglo, jer  tamo su bile mračne zidine i životarenje u tamnici bez ikakovog smisla i nade u bolje sutra i lagano umiranje, a život je ga je zvao napred.  I njega i čitav narod.  Nema povratka! Ta pomisao, vera u sebe i bolje sutra, neustrašivo srce, velika pamet i snalažljivost pomogli su Vuksanu da doskoči podmuklom turskom dželatu i izbegne smrt.

Čovek bez slobode je kao ptica bez krila. Fizički je živ, a duhovno mrtav  Biti sužanj i ne imati mogućnosti da se odupreš jačem, nemilosrdnom neprijatelju koji te muči i postepeno uništava, živeti bez poštovanja i dostojanstva u stalnom strahu za sebe i svoje najmilije mnogo je gore od same smrti. Samo oni najhrabriji i najodlučniji, poput Vuksana od Rovaca, uspeli su da se uzdignu iz naroda, suprotstave se nadmoćnijem neprijatelju i pobede ga svojom pameću i snalažljivošču.

Boske

PETROVIĆ BATRIĆ

Književna vrsta:
Epska pesma iz ciklusa pesama o oslobođenju Srbije i Crne Gore

Književni rod:
Epika

Tema:
Tragična sudbina trojice crnogorskih vojvoda koje su Turci držali zatočene u tamnici

Mesto i vreme radnje
Crna Gora, Skadar na Bojani početkom 19. veka

 

Analiza

Pesma “Tri sužnja“ pripada ciklusu pesama o oslobođenji Srbije i Crne Gore, a za za razliku od ostalih pesama iz ovog ciklusa akcenat nije stavljen na borbu  za oslobođenje potlačenog naroda od turskih nasilnika i njihovog dugogodišnjeg zuluma, nego na osobine i osećanja crnogorskih  junaka. U pesmi je nagrađena svest o nužnosti otpora do poslednjeg trenutka, a kažnjene su sebičnost i uskogrudost.

Pesme o  oslobođenji Srbije i Crne Gore od Turaka su po nastanku najmlađe epske pesme i prestavljaju svedočanstvo i hronika o jednom vremenu u kome su vođene borbe za konačno oslobođenje od turskog zuluma. Stvarali su ih savremenici i učesnici tih dogadjaja i lišene legendi. Dok je u pesmama iz starijih vremena dominantan junak sa svojom hrabročću, podvizima i vrlinama, težište pripovedanja u ovom ciklusu pesama je na grupama i oružanom otporu. Pojedinac kao junak ne gubi se u potpunosti, ali se misao pomjera ka opštem i kolektivnom. U središtu je opštenarodni bunt, ustanički pokret, oslobodarski duh potlačenih masa. Zato ova pesma pomalo odskače od ostalih pesama jer je akcenat bačen na junaka, njegove osobine i osećanja, a kakva su bile osobine srpskih i crnogorskih junaka i šta su osećali u najtežim trenucima njihovog život najbolje se može videti kroz likove hrabrog Vuksana od Rovaca i manje hrabrih vojvoda Liješa od Pipera i Selaka Vasojevića.

Liješ od Pipera, Selaka Vasojević i Vuksan od Rovaca pune tri godine bili u "sužanjstvu paše skadarskoga, zatočeni u tamnici". Zajedno u istoj muci, svaki od njih prihvatao je svoju sudbinu na potpuno drugačiji način. Oni pred smrt pričaju šta je kome najmilije.

Liješ od Pipera žali što mu u domu ostaje mlada ljuba kojom se skoro oženio:

Veli tako Liješ od Pipera:
"Mene, braćo, jeste najžalije:
skoro sam se junak oženio,
ostade mi u dvoru ljubovca
ni ljubljena, niti milovana,
ni karana, niti sjetovana;
to je mene sada najžalije".

Selak Vasojević žali za bogatstvom koji ima, ali i za svojom majkom i sestricom koje će ostati same:

Veli tako Selak Vasojević:
"Mene, braćo, jeste najžalije:
ostaše mi dvori i timari,
i još pusto nebrojeno blago,
u planini hiljada ovaca;
ostade mi samorana majka
i sestrica bez bratske zakletve,
da kukaju kako kukavice
u mojemu dvoru bijelome".

Za razliku od njih dvojice, godine tamnovanja nisu slomile Vuksana od Rovaca, niti umanjile njegovu želju za borbom. On ima mladu ljubu i ostarelu majku i neudatu sestru, ima dvore i timare, ali ne žali za njima. Žao mu je samo što neće moći da pogine junački:

Al' besjedi Vuksan od Rovaca:
"Ala, braćo, rđava junaštva!
I ja imam dvore i timare
i u dvoru ostarilu majku,
vjernu ljubu skoro dovedenu
i sestricu milu neudatu;
al' toga sad ništa ne žalim,
već ja žalim što ću poginuti,
poginuti danas bez zamjene"

Liješ od Pipera neslavno gine od dželatove sablje, pošto izlazi iz tamnice poverovavši Turcima da su ga Piperi otkupili za piperske ovce, nebrojeno blago i pride robinju devojku. I Selak Vasojević izlazi iz tamnice i gine od dželatove sablje, jer je poverovao da je za njega otkup dala ostarela majka, a Vuksan od Rovaca, dosetljiv i lukav, nije poverovao Turcima da su Rovčani za njegov život dali blago. On se nije plašio smrti, i nije mu bilo žao da umre boreći se za slobodu. Život u mraku tamnice za njega je bio ravan smrti. Reči koje izgovara u trenucima pred početak odlučujuće borbe sa Turčinom, "ako tamo kud naprijed nemam, ni natrag se nemam kud vratiti" ukazuju na njegovu odlučnost da se bori bez obzira na ishod borbe. Natrag se nije moglo, jer tamo su bile mračne zidine i lagano umiranje u tamnici, bez nade u bolje sutra. Život je zvao napred, i njega i čitav narod. Doskočivši podmuklom turskom dželatu Vuksan je izbegao smrt i spasao se tamnice.

 

Rovca - istorijski zapis

Rovca (Gornja Rovca) je naselje u Crnoj Gori koje se nalazi na prostoru izmedju Nikšica, Kolašina i Podgorice. Smatra se da odatle potiče bratstvo Rovčana. Rovčani su jedno od sedam brdskih plemena stare Crne Gore i Brda.  Pominju se prvi put 1477.g u hercegovačkom tefteru, u popisu tadašnjeg stanovništva. Lik Vuksana od Rovaca, iz narodnih pesama ne može se povezati sa Vuksanom Bulatovim, jer je on živeo u XV veku, a događaji s Turcima i podvizima Vuksana od Rovaca o kojima pevaju narodne dogodili su se u XVII veku. Jedini istinit istorijski lik iz ovog perioda jeste Vuksan Bulatović, rovački vojvoda koji je na Ilijinom brdu koje se nalazi između Cetinja i Podgorice, 1696. godine sagradio hram Svetog Ilije.

 

Hram Svetog Ilije

Rovčani, kao i Moračani, već u XVII vijeku otpočeli su borbu protiv Turaka.  Kao susedi manastira Morače, smatrali su svojom obavezom da brane manastir od nasrtaja turskih haračlija, pa se pod uticajem cetinjskih vladika uključuju se u opštu borbu Brđana i Crnogoraca protiv osvajača. Zabeleženo je nekoliko njihovih bojeva oko manastira, a posebno onaj 1770. godine kada su posekli Alja - bega i još njegovih 12 haračlija i potom ih bacili niz vodopad Svetigore u Moraču. Rovčani su išli u pomoć i okolnim brdskim plemenima, a najpoznatiji događaj je kad su 1774. godine spasili Kuče - Drekaloviće od sigurne pogibije, pa ih doveli u Rovca, gdje su ostali punih sedam godina.  Zbog učešća u svim većim bojevima sa Turcima  Rovčani su postali jedno od najratobornijih brdskih plemena.